تأخیر در ثبت جهانی تخت فولاد فرصتی تاریخی را از بین می برد

به گزارش فراجا، تأخیر در ثبت جهانی گورستان تاریخی تخت فولاد، به قول صاحب نظران حوزه میراث فرهنگی کشور، می تواند فرصت حفاظت جهانی از این گنجینه فرهنگی و معنوی را از بین برد.

خبرگزاری مهر، گروه استان ها – کوروش دیباج: تخت فولاد، گورستان تاریخی شهر اصفهان، نه فقط محلی برای تدفین بزرگان، که آیینه ای تمام نما از هویت فرهنگی، دینی، هنری و اجتماعی یک ملت است. این مجموعه تاریخی که قدمت آن به قرون اولیه اسلامی بازمی گردد، در خلال سده ها به یکی از مهم ترین محوطه های فرهنگی ایران بدل شده است؛ جایی که مفاخر علمی، ادبی، عرفانی و مذهبی ایران در دل آن آرمیده اند و هر سنگ قبر، هر تکیه و هر آرامگاه، روایتی زنده از تاریخ ایران زمین را در خود دارد.

با وجود این ارزش های استثنایی، تخت فولاد هنوز در لیست میراث جهانی یونسکو جای نگرفته است؛ در حالیکه از منظر معماری، خوشنویسی، مردم نگاری، آیین های مذهبی و تاریخ نگاری، واجد تمامی معیارهای یک اثر جهانی است. غفلت از ظرفیتهای منحصربه فرد این گورستان تاریخی، از یک سو تهدیدی برای حفظ اصالت و یکپارچگی آن بشمار می رود و از طرف دیگر، فرصت بزرگی را از ایران برای حضور مؤثرتر در حافظه میراث جهانی می گیرد. ثبت جهانی تخت فولاد نه تنها حرکتی در جهت حفاظت فیزیکی، که گامی درجهت احیای جایگاه فرهنگی آن در سطح ملی و فراملی است.
در همین راستا، سه تن از برجسته ترین چهره های میراث فرهنگی کشور دکتر مهدی حجت، رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران، سید محمد بهشتی، عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری کشور و دکتر محمدحسن طالبیان، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار مهر، ابعاد مختلف اهمیت تاریخی، فرهنگی، هنری و اعتقادی تخت فولاد را شرح داد و ضمن بیان چالش های موجود، بر لزوم ثبت جهانی، حفاظت یکپارچه و معرفی دقیق این مجموعه پرارزش تاکید ورزید. دکتر مهدی حجت، رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران

تخت فولاد از این که تبدیل به سایت تاریخی شود، هیچ چیز کم ندارد

حجت با تکیه بر ظرفیت کم نظیر تخت فولاد اظهار داشت: تخت فولاد یکی از نعماتی است که خدا به شهر اصفهان داده است. توجه امروز بشر به ظواهر قضایا است، همان گونه که خداوند متعال در آیه ۲۷ سوره انسان می فرماید: “إِنَّ هؤُلَاءِ یُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَ یَذَرُونَ وَرَاءَهُمْ یَوْمًا ثَقِیلًا”، یعنی آن چه که نزدیک و عجله پیش رو است بیشتر موردتوجه انسان عجول قرارمی گیرد و آن چه که دور از دسترس و عاجل است فراموش می کند.
وی اضافه کرد: آن چه که یک مقبره را در میان همه آثار متمایز می کند، یادآوری انسان به جهان بعد از مرگ است و این که این دنیا همچون کاروان سرایی است که باید به آن وارد شد و پس از مدتی آنرا ترک کرد؛ بدین جهت است که امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند وقتی که خیلی خوشحال و یا اندوهگین می شوید به قبرستان بروید و ببینید اینها همه گذرا است و آن چه باقی است امر دیگری است، بدین جهت قرارگرفتن تخت فولاد در شهر اصفهان یک مائده الهی است.
رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران اضافه کرد: اما آن چه که از نقطه نظر میراث فرهنگی مکانی به نام تخت فولاد را شاخص می کند، تاریخی بودن آن است. بهرحال تخت فولاد یک سند تاریخی است؛ یعنی آثار و اسنادی در این قبرستان تاریخی وجود دارد که در ارتباط با دوره های مختلف تاریخی قبل و پس از اسلام است و از قرن چهارم به بعد آثار بی نظیری در این مجموعه تاریخی قرار دارد.
وی تاکید کرد: تخت فولاد محل ظهور انواع هنرهای موجود در میان بشر است. نخستین جایی است که معماری که از هنرهای مهم ما است در آن تجلی پیدا کرده و در آثار مختلف در آن ساخته شده است؛ اما متاسفانه خیلی از این آثار به سبب تعرض هایی که در این پهنه تاریخی صورت گرفته، تخریب شده است به همین جهت باید در جهت احیای مجدد آن کار کرد.

حجت اضافه کرد: تخت فولاد از نقطه نظر هنرهای تجسمی همچون خطاطی و حجاری که روی سنگ قبرهای آن نقش بسته، مرجع خوبی است که سیر تاریخی هنرها در کشور مورد ارزیابی تاریخی قرار گیرد. همینطور این مجموعه از نقطه نظر قرائت قرآن و از نوع ادعیه ای که در آنجا اتفاق می افتد، ظرفیت فوق العاده ای است که می تواند در عالم صوت موردتوجه قرار بگیرد. منتهی ما در تخت فولاد متوجه ظواهر امور هستیم و به حقیقت مقبره ها و اشخاصی که در آن به خاک سپرده شده اند توجه نمی نماییم.
وی اضافه کرد: ظرفیت پنهان فوق العاده ای در تخت فولاد وجود دارد همچون مجموعه شخصیت هایی که در آنجا به خاک سپرده اند. یادم می آید ابن بطوطه در سفرنامه اش می نویسد: «که من در هر شهری که وارد می شدم اول سراغ بزرگان زنده آن شهر و بعد سراغ مقبره بزرگانی که در آن شهر قبلاً بودند می روم.» و به نظر من شناسایی و معرفی بزرگانی که در سرزمین تخت فولاد آرمیده اند بسیار مهم و موردنیاز است که زندگی نامه و آثار این افراد برای نسل جوان بیشتر از گذشته معرفی شوند.
این معمار تاکید کرد: به نظر من تخت فولاد بعنوان یک محوطه تاریخی باید مورد مراقبت قرار بگیرد و خیلی از زمینه هایش قابل احیا است. تخت فولاد از این که تبدیل به سایت و محوطه تاریخی شود، هیچ چیز کم ندارد و به معنای واقعی شبیه محوطه تاریخی بزرگ قابل اعتنا است و باید به آن رجوع شود.
وی اشاره کرد: هم میتوان جنبه های طبیعی این محوطه تاریخی را موردتوجه قرار داد و هم این که به این محوطه بعنوان پیونددهنده نسل امروز با نسل گذشته توجه شود؛ چونکه امروز بناهای تاریخی و موزه های ما محل اتصال بین جوان و گذشته شان نیست. گویا این آثار تاریخی دیگر این که فروغ و چراغ راه آینده باشند را ندارند؛ اما در مقابل، تخت فولاد دارای ظرفیتهای اعتقادی، تاریخی، ادبی و هنری و… است که آنرا تبدیل به یک اثر کاملا منحصربه فرد کرده که باعث فخر اصفهان و همه کشور است. سید محمد بهشتی، عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری کشور

ظرفیت جهانی محوطه ای فراتر از یک قبرستان

بهشتی شیرازی، با اشاره به هویت تاریخی تخت فولاد اظهار داشت: اگر ما پرسشمان این باشد که اصفهانی ها کی هستند؟ چه شخصیتی به لحاظ تاریخی دارند و دارای چه تباری هستند؟ یکی از مهم ترین اسنادی که برای این قضیه وجود دارد، گورستان های تاریخی همچون تخت فولاد است. به خاطر این که در این مکانها شخصیت های برجسته سیر تاریخ شهر در آن مقابرشان را داریم و خود این مقابر دارای سنگ قبرهایی است که مستند است و همچون سند می ماند و مشخص می شود اصفهان در دامن این جماعت پدیدار و ساخته شده است. این مثل یک سند بسیار باارزش است.
وی اضافه کرد: تخت فولاد یک گورستان معمولی برای پاسخ های نیازهای روزمره شهر نیست؛ بلکه یک سند تاریخی است. ازاین جهت همچون هر سند تاریخی باید در حفاظت آن کوشا باشیم. افرادی که رفتارشان با گورستان تاریخی تخت فولاد در در این دهه های اخیر یک رفتار نسنجیده و تهاجمی بوده، نگاهشان فقط به جنبه های کارکردی این مکان بوده و سایر جنبه های این گورستان تاریخی برایشان مهم نبوده است و به این مجموعه پرارزش تاریخی بسیار سطحی و روزمره نگاه می کنند. وقتی همینطور نگاهی به مجموعه تاریخی پرارزش همچون تخت فولاد می شود، به طورقطع به آن مبحث صدمات جدی وارد می شود. همان طور که این رفتارها طی دهه های اخیر صدمات قابل توجهی به تخت فولاد وارد کرده است.
رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی کشور تاکید کرد: به نظر من تنها راه محافظت از این مجموعه و مانع به روز این گونه اقدامات تخریبی و تعرضی در آن، معرفی است؛ یعنی ما گورستان تخت فولاد را به مثابه یک سند تاریخی مهم معرفی نماییم. این که شخصیتی همچون میرعمادی که به این اندازه از آن صحبت می شود، مزارش در تخت فولاد است. این درویش عبدالمجید طالقانی در واقع سرآمد شکسته نستعلیق نویس ها است که در تخت فولاد آرامیده است و خیلی از افراد سرشناس، بزرگان، علما و حوزه های دیگر که در تخت فولاد به خاک سپرده شده اند و با معرفی تخت فولاد، عموم افراد جامعه متوجه بشوند وقتی قدم در این گورستان می گذارند، انگار در یک مجلسی وارد می شوند که در این مجلس همه آدم های بزرگ حضور دارند و باید ادب را در این مجلس به جا آورد.

وی اضافه کرد: محافظت از میراث فرهنگی و بناهای تاریخی اصفهان فقط به وزارت میراث فرهنگی مربوط نمی گردد. همه دستگاه ها در برابر آن مسئولیت دارند. هر دستگاهی نسبت به مبحث کار خودش یک میراث فرهنگی دارد. اگر قرار باشد میراث فرهنگی اصفهان را به وزارت میراث فرهنگی بسپاریم، نقش نهادهای متولی دیگر چیست؟ همه شهر اصفهان اثر تاریخی است. هر دستگاه ها و نهادی باید به میراث فرهنگی حوزه کار خودش مسئولانه نگاه کند.
بهشتی اضافه کرد: تخت فولاد میراث فرهنگی هم حوزه خدمات شهری شهرداری اصفهان است. وزارت میراث فرهنگی باید مکانهای تاریخی همچون تخت فولاد را شناسایی، مستندنگاری و ثبت کند و زیر پوشش حمایت قانونی قرار دهد؛ یعنی این تشخیص را باید وزارت میراث انجام دهد؛ اما امر حفاظت باید توسط خود شهرداری انجام گیرد و اگر خطایی کرد، باید وزارت میراث فرهنگی به آن اخطار و تذکر دهد و در صورت تکرار، از اهرم قانونی استفاده نماید که مانع خسارت هر چه بیشتر به بنای تاریخی شود.
وی اظهار داشت: خوشبختانه اصفهان قسمتهایی دارد که ثبت جهانی شده و من فکر می کنم که در پیوست با آن محدوده های تاریخی که ثبت جهانی شده اند، می تواند تخت فولاد هم جز این محدوده های تاریخی برای ثبت جهانی قرار بگیرد؛ اما این مستلزم اقدامات داخلی است. ما هر اثری را وقتی ثبت جهانی می کنیم؛ یعنی که در وهله اول به مرکز میراث جهانی این اطمینان را دهیم که تکلیف این اثر از لحاظ حفاظتی روشن است و همه جوره برای حفاظت آن حمایت های لازم صورت می گیرد و در وهله دوم همه دستگاه ها به نقش و وظایف خود در محافظت از آن اثر جهانی آگاه باشند. در تخت فولاد هنوز این مقدمات به درستی اجرا نشده است. این مجموعه بشکل بالقوه می تواند جزو این محدوده که ثبت جهانی شده اند قرار گیرد؛ اما باید از شکل بالقوه به بالفعل در بیاید. دکتر محمدحسن طالبیان، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

آنچه تخت فولاد را بعنوان یک اثر مهم جهانی مبدل کرده است

طالبیان، با تکیه بر ارزش جهانی تخت فولاد اظهار داشت: مجموعه تاریخی، مذهبی و فرهنگی تخت فولاد پس از قبرستان های مهم مسلمان جهان همچون بقیع در مدینه و وادی السلام در نجف، یکی از مهم ترین و بااهمیت ترین قبرستان های مسلمان جهان است. این امر جدا از این که نشان میدهد. این مجموعه دارای ارزش ملی است، صحه بر ارزش جهانی آن می گذارد.
وی اضافه کرد: قبرستان تخت فولاد از این جهت دارای ارزش جهانی است که افراد به نام، نخبگان و سرآمدان جهان اسلام و تشیع در اینجا به خاک سپرده شده اند؛ ازاین رو تخت فولاد از دید میراث ناملموس بسیار اهمیت دارد. ضمن این که اتفاقات زیادی در طی زمان در این مکان به وقوع پیوسته است که همگی خاطرات شهر اصفهان و شهروندان این شهر است.
طالبیان اضافه کرد: تخت فولاد دارای سنت ها و آیین ها در گذشته بوده که بعضی از آنها فراموش شده اند و برخی ها ادامه دارد؛ ازاین رو باید به تخت فولاد بعنوان یک محیط فرهنگی، یک موزه شهری، موزه به معنا پویا نگاه کرد. ضمن این که مجموعه تاریخی، مذهبی و فرهنگی تخت فولاد به لحاظ ارزش معماری دارای تکایا، آرامگاه های خانوادگی، آب انبارها و… است که از یک انسجام و دانش معماری در این زمینه برخوردار می باشند که همه این بناها تک به تک از دید معماری بسیار پرارزش هستند.
وی اخطار داد: متاسفانه در دوره های مختلف تاریخی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بخشی از مجموعه تخت فولاد در اثر توسعه شهری گرفتار تعرض هایی شده و قسمتهایی از بین رفته است؛ همچون مصلی اصفهان که بر روی بخشی از مجموعه تخت فولاد ساخته شده و یا خانه سازی هایی که بر روی بخشی از این مجموعه انجام شده است. به همین جهت، متولیان امر باید در حفظ و حراست از این که به تخت فولاد تعرضی انجام نشود، بیشتر از گذشته حساس باشند؛ چونکه وقتی می خواهند اصفهان را تفسیر و معرفی به جهان در سطح ملی کنند، مجموعه تاریخی، مذهبی و فرهنگی تخت فولاد یکی از مجموعه های بی نظیری است که نباید اصفهان را بدون آن توصیف کرد.
وی در انتها اظهار داشت: دو مبحث در رابطه با مجموعه تاریخی، مذهبی و فرهنگی تخت فولاد بسیار اهمیت دارد و باید درنظر گرفت: یکی مبحث اصالت و دوم مبحث یکپارچگی. باید از هر گونه اقدام که سبب ازبین رفتن یکپارچگی تخت فولاد می شود پرهیز کرد. همینطور باید کارهایی انجام دهیم که از اصالت مجموعه تاریخی تخت فولاد دور نشویم و در کنار آن بررسی نماییم در گذشته این مجموعه چگونه ایجاد و رشد کرده و تحولات دوران مختلف را پشت سر گذاشته و هم اینک در چه وضعیتی است. ازاین رو این سند جامع حفاظت و مدیریت باید کمک نماید که بتوانیم این ارزش ها و اهمیت این قبرستان بسیار مهم جهانی و ایرانی و دوره اسلامی را بهتر حفاظت نماییم.

حال باید چه کرد؟

بررسی دیدگاه سه تن از برجسته ترین کارشناسان حوزه میراث فرهنگی کشور نشان میدهد که مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد از ظرفیت هایی برخوردارست که آنرا شایسته قرارگیری در لیست میراث جهانی یونسکو می سازد. این گورستان نه تنها گنجینه ای از هنرهای معماری، حجاری، خوشنویسی و آئینی است، بلکه به مثابه سند هویتی شهر اصفهان، روایت گر تاریخ، اندیشه و فرهنگ اشخاصی است که نقش پررنگی در شکل دهی تمدن ایرانی اسلامی داشته اند. از منظر آکادمیک، اصالت و یکپارچگی این مجموعه در کنار حضور شخصیت های برجسته علمی، عرفانی، هنری و دینی، پایه ای محکم برای ثبت جهانی آن فراهم می آورد.
بااین حال، نکته نگران کننده اینجاست که هنوز عزم و انسجام نهادی موردنیاز برای آغاز فرآیند ثبت جهانی تخت فولاد بطور جدی شکل نگرفته است. درحالی که موانع حفاظتی، تعرضات شهری، و نگاه صرفا کارکردی برخی مدیران به این محوطه تاریخی، آنرا تهدید می کند، ثبت جهانی می تواند ضمن تثبیت جایگاه بین المللی آن، راهکاری برای حفاظت قانونی، توسعه پایدار و معرفی شایسته آن به جهانیان باشد. امروز تخت فولاد نیازمند تصمیمی شجاعانه و اقداماتی منسجم است تا این میراث گران سنگ از سطح ظرفیت بالقوه به دستاوردی بالفعل برای ایران و جهان بدل شود.

1404/01/24

11:21:33

0.0 / 5

تگهای خبر: اثر تاریخی , حفاظ , خدمات , دستگاه

این پست فراجا را می پسندید؟

(0)

تازه ترین مطالب مرتبط

نظرات بینندگان در مورد این پست فراجا

نظر شما در مورد این پست فراجا

نام:

ایمیل:

نظر:

سوال:

= ۶ بعلاوه ۱