احیای خانه قاجاری در کوچه سعیدالملک رشت
به گزارش فراجا، از گیلان در قدیمی ترین نقشه شهر رشت که در نیمه دوره قاجار کشیده شده «محله بازار» بزرگترین محله مسکونی - تجاری رشت است. کوچه «سعیدالملک» در این محله، سرآمد کوچه پس کوچه های بازار بود، در سالهای اخیر، چندین خانه تاریخی در این کوچه تخریب و به پارکینگ تبدیل گشته اما اخیراً خانه تاریخی حق شناس با قدمت دوره قاجار درحال مرمت و احیاست.
سال که نو شد، داربست ها دورتادورخانه متروک و رنگ و رورفته را فراگرفت. اهالی محله بازار رشت، هر روز صدای تیشه و مته را می شنیدند و کارگرانی که روزانه خاک و نخاله را از خانه قدیمی خارج می کردند. رهگذرانی که از کوچه «سعیدالملک» عبور می کردند، می پنداشتند که یک خانه تاریخی دیگر هم درحال تخریب شدن است.
در قدیمی ترین نقشه شهر رشت که در نیمه دوره قاجار کشیده شده «محله بازار» بزرگترین محله مسکونی - تجاری رشت است. کوچه «سعیدالملک» در این محله، سرآمد کوچه پس کوچه های بازار بود که افراد سرشناس و تجار در آن زندگی می کردند. قدیمی های بازار هنوز به یاد دارند کدام چهره ها و شخصیت های اثرگذار در کوچه سعید الملک زندگی کرده اند اما اینروزها به واسطه تخریب خانه های همان افراد ذی نفوذ، اهالی این کوچه را به نام «پارکینگ بازار» می شناسند.
اگر از کوچه «سپهدار» در محله حاجی آباد به سمت بازار رضا بروید، خانه تاریخی سرهنگ صفاری را می بینید که مالک محله حاجی آباد بود و هنوز خویشان وی در این خانه باغ بزرگ زندگی می کنند. به جز این عمارت، خانه دیگری نیست که مالک دست مهری برسرش بکشد. اگر آدرس کوچه سعید الملک را از اهالی محله بپرسید، بی درنگ می گویند «کوچه پارکینگ بازار».
و من در هیاهوی بازار بزرگ رشت و در کوچه سعیدالملک قدم می زنم تا یادگاران گذشته را واکاوی کنم. هنوز تک و توک خانه های تاریخی به یادگار مانده از دوره قاجار در این کوچه تخریب نشده است. ولی افسوس، مکان «خانه تاریخی سالار مشکات»، خان روستای قاسم آباد و مالک باغ بزرگ مشکات رشت، تخریب و به پارکینگ خودرو تبدیل گشته است. خانه سپهدار رشتی، از سران مشروطه هم پارکینگ شده! اما هنوز خانه خانواده متقالچی موجود است. همان خانه ای که زمانی «بیمارستان زُهروی» رشت بود.
کوچه سعیدالملک، همینطور یادگارانی از زندگی مشترک فهیمه اکبر(فهیمه یمین اسفندیاری) با محسن اکبر دارد. بانوی فرهیخته و موسیقیدانی که مادر فتح الله اکبر(نخست وزیر ایران در دوره مشروطه) بود. اما خانه بانویی که برای حق تحصیل زنان تلاش زیادی کرد، هم تخریب شده است. کمی جلوتر«خانه دادخواه» را می بینم و کیست که عطاری دادخواه در شروع بازار رشت را نشناسد! بخشی از خانه او هم انبار کالا شده است.
روبروی پارکینگی که از خانه تاریخی اکبر سربرآورده، تراس سیمانی خانه ای که در بین داربست ها گیر افتاده توجهم را جلب می کند. معلوم است که سیمان بری را از نمای خانه زدوده اند و حالا نمای آجرچینی قجری از پشت نمای سیمانی که در دوره پهلوی به بنا تحمیل شده به درآمده است. این را مهندس مهرداد منفرد می گوید که مرمت این بنای تاریخی را بر عهده گرفته است. بنایی که توسط خانواده کهنسال خریداری و مقرر است به جای تخریب، مرمت و احیا شود.
مهرداد منفرد در رابطه با ظرافت کار در مرمت بناهای تاریخی می گوید: وقتی این خانه برای مرمت به من عرضه شد، از روی شواهد ظاهری بنا، تخمین زدیم که بنا متعلق به دوره پهلوی است. باآنکه طاق های آجری هلالی در اواخر دوره قاجار در معماری وارد شد، ولی در دوره پهلوی به اوج خود می رسد. همینطور بالکن های سیمانی و نمای سیمان بری از شاخصه های معماری دوره پهلوی است. اما وقتی برای استقامت بخشی بنا و دفع رطوبت، نمای سیمانی را تراشیدیم و کف و پی ساختمان را باز کردیم، متوجه شدیم این خانه بسیار قدیمی تر از دوره پهلوی است و احیانا در میانه دوره قاجار و با پلان L مانند ساخته شده و با شروع مدرنیته در دوره پهلوی، مالک به سرعت تغییرات عمده ای در بنا داده و الحاقاتی همچون یک ضلع دیگر به ساختمان افزوده است.
این مرمتگر ادامه می دهد: وقتی سیمان بری را از آجرها برداشتیم، متوجه شدیم پنجره ها گرفتار تغییر شده و از شکل قوسی به شکل مربع و مستطیل در آمده است، در واقع مالک دوم یا ثانی تحت تأثیر مدرنیته تصمیم بر این داشته بنا را در آن زمان از شکل تاریخی و قبلی خود خارج کند.
کف اتاق ها برای دفع رطوبت، «واشان تخته و پل کوبی» بوده و تمام این عناصر معماری بومی گیلان، در مرمت دوره پهلوی، زیر تلی از سیمان دفن شده بود. سقف بنا هم چوب های شیرسر و سفال پوش بود. چونکه موقع تخلیه کف بنا، مقدار زیادی سفال شکسته پیدا کردیم که معلوم می شود بعنوان نخاله ساختمان و پرکردن محل واشان تخته شده کف بنا، بهره برده اند. از چوب های بلند شیرسر هم در تغییرات درب و پنجره و ایجاد چهارچوب های جدید بهره برده اند.
منفرد که تجربه چندین مرمت بنای تاریخی را در کارنامه دارد، می گوید: تا جایی که به استقامت بنا آسیب وارد نمی شد، الگوهای قدیمی را نگه داشتیم. مثلاً بازگرداندن پنجره ها به شکل طاق قوس به صورت کامل ممکن نبود، ولی نمای طاق و قوس بالای بازشوها را نگه داشتیم تا بیننده بتواند دوره های مرمت را به چشم ببیند. همینطور حذف بالکن سیمانی و اجرای چوبی آن به استقامت بنا صدمه می زد اما تلاش بر اینست با برچیدن دیواره و سبک کردن سازه موجود آنرا به الگوهای قدیمی نزدیک تر نماییم.
کهنسال، مالک فعلی از تلاشهای خود و همسرش برای احیای یک بنای تاریخی می گوید. وی که درپی یافتن نام و نشان و قصه آدم هایی است که در این خانه زندگی کرده اند و این گونه ادامه می دهد: آنطورکه اهالی کوچه سعید الملک به یاد دارند، این خانه در ابتدا برای یک سرهنگ نظامی بوده و بعدها به فردی به نام «حق شناس» فروخته می شود. آخرین مالک این خانه، تنها دختر خانواده حق شناس بوده که در آلمان زندگی می کرده و بعد از فوت او، خانه حدود ۱۵ سال متروک می ماند و سال قبل این بنا را از وراث حق شناس خریداری کردیم.
وی ضمن اشاره به سکونت و زندگی شخصیت های اثرگذار تاریخی و چهره های سرشناس در کوچه سعیدالملک افزود: مدتی پیش پیرمردی که از این کوچه عبور می کرد و شاهد احیای خانه بود، یادآوری کرد که این خانه ابتدا متعلق به خان کوچصفهان بوده است. در زمان مرمت شواهدی هم پیدا کردیم که نشان داده است این خانه باید اربابی بوده باشد. چونکه در تمام اتاق های این خانه زنگ اخبار پیداکردیم که منبع آن همگی به مطبخ و بخش خدمه خانه می رسید. باآنکه این خانه حالا وسعت زیادی ندارد، ولی داشتن خدمه و زنگ اخبار نشان داده است خانه اربابی بوده و گویا آپارتمان ساخته شده پشت این بنا هم روزگاری بخشی از حیاط همین ساختمان بوده است.
کهنسال بیان نمود: در تصاویر هوایی سال ۱۳۳۵، ابعاد این خانه به همین شکل و با الحاقات اخیر ثبت شده است و بنابراین میتوان نتیجه گرفت، مالک این خانه فرد متمکنی بوده که با اولین آهنگ مدرنیته در معماری دوره پهلوی، خیلی سریع تغییرات عمده ای در ساختمانش ایجاد کرده، مثلاً دو درب ورودی این ساختمان چوبی بوده که با یک قلاب آهنی بزرگ در پشت در چفت می شد. حالا درها آهنی است، ولی قلاب قدیمی و قطور درچوبی روی جرز دیوار باقی مانده و ما هم در مرمت این قلاب ها را که قفل های آن زمان بوده نگه داشتیم. در بالکن های روبه حیاط هم میله گردهایی به کار رفته که مدل اولین میله گردهای به کار رفته در معماری دوره پهلوی است.
در باغچه کوچک حیاط، چند درخت عرعر رشد کرده و در جستجوی نور قد کشیده اند. درختانی رطوبت دوست که معمولاً در کنار رودخانه رشد می کنند. احیانا این درختان، به علت ازدیاد رطوبت در بنایی که سالهای سال متروک بوده، رشد کرده اند. باآنکه این گونه گیاهی، برای ساختمان های تاریخی صدمه زاست، ولی مالک جدید قصد ندارد تنها تنفس گاه حیات را قطع کند.
کهنسال می گوید: این درختان تمام زیبایی این بنای قجری هستند. درختانی که با کوچکترین بادی، همانند بادگیرهای استانهای کویری، باعث کوران هوا در بنایی می شوند که سال ها گرد بی مهری به آن پاشیده شده بود.
بزودی یک خانه تاریخی دیگر در محله بازار رشت احیا می شود و مردمی که به کوچه سعیدالملک می روند، خواهند دید که میتوان به جای تخریب و ساخت پارکینگ، زندگی را به هویت های معماری گیلان بازگرداند.
منبع: فراجا
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب