مهر بررسی می كند؛
شکست معماری جدید در نبرد با غول گرما
به گزارش فراجا، چرا خانه هایی که امروز درکشورمان ساخته می شوند دربرابر افزایش گرمای هوا تا این اندازه ناکام بوده و نمی توانند باگرمای هوا مقابله کنند؟
خبرگزاری مهر - گروه استان ها – کورش دیباج: گرمای بی سابقه سال جاری در کشورمان، این نکته را بیشتر از گذشته اخطار داد تا چه اندازه خانه های ما در مقابل این افزایش دمای هوا مصون نبوده و باوجود وسایل سرمایشی به روز نمی توان از این نوع گرما خلاصی یافت. هرچند افزایش شدید دمای هوای تابستان سال جاری مخصوص کشورمان ما نبوده و یک پدیده جهانی به دلیل افزایش تولید گازهای گلخانه ای است، اما این پرسش مطرح می شود چه چیزی در معماری گذشته خانه های ایرانی بود که باوجود نبود وسایل گرمایشی و سرمایشی، سپری کردن در فضای این خانه ها را باوجود گرما و سرمای محیط مطبوع می کرد؟ و مهم تر از تمام تا چه اندازه این موارد در معماری خانه های امروزی به کار گرفته می شود؟
معماری ایرانی در حوزه مصالح مطرح بوده است
علی عطریان، معمار و مدرس دانشگاه می گوید: کشورمان دارای چهار اقلیم اصلی است که اقلیم مناطق مرکزی بعنوان اقلیم گرم و خشک بعنوان اقلیمی است که ما در آن زندگی می نماییم و درنهایت هرکدام از این اقلیم هایی که در کشور می باشند برای بهتر ادامه حیات دادن تمهیداتی را در نظر گرفتن که این تمهیدات در شکل و ساختار ابنیه مؤثر است و ساماندهی فضاها را بعضاً دستخوش تغییراتی کرده است و هرکدام بر مبنای اتفاقاتی که نیاز بوده و احتیاج هایی که ازلحاظ اقلیمی داشتند چه در مصالح و چه در دسترسی ها و چه در اصلاح اندام واره ها و نواحی عملکردها لحاظ شده است.
وی می افزاید: معماران ایرانی برای ساخت بناها همیشه از مصالح اطراف خود با کیفیت مطلوب استفاده می کردند تا این که بتوانند معماری خودشان را سراپا کنند و از سویی به جهت اینکه بتوانند آسایش حرارتی را برای ساکنین آن بناها فراهم نمایند تمهیداتی را در حوزه معماری انجام داده اند
این معمار تصریح می کند: معماری ایرانی در گونه های مختلف ازجمله گونه های مسکونی در واقع تمهیداتی را دارد و یا در گونه های فضای عمومی همچون بازار و مسجد هم تمهیداتی متفاوتی را دارا است که البته این ها اصالتاً یکی هستند اما شکل و فرم آنها در معماری کمی متفاوت می باشد.
اصول معماری گذشته خانه های ایرانی برای مقابله با افزایش یا کاهش دمای هوا
وی اضافه می کند: هر ساختمانی و هر خانه ای که بخواهد ساخته بشود یک جهت گیری دارد منظور از جهت گیری یعنی این که نسبت خودش را با شمال و جنوب چگونه می تواند جهت نمایی بکند ما یک زاویه در اصفهان داریم تحت عنوان «رون اصفهان» که در معماری گذشته ما خیلی مطرح بوده است دقیقا همان زاویه کشیدگی میدان نقش جهان است همان گونه که می دانیم میدان نقش جهان شمالی و جنوبی نیست یعنی نسبت به جنوب چند درجه چرخش به شرق دارد و به همین خاطر ما تقریبا در اصفهان یک زاویه حدود ۴۵ درجه را نسبت به قبله اختلاف زاویه داریم یعنی وقتی می خواهیم در خانه های اصفهان نماز اقامه نماییم باید حدود ۴۵ درجه به سمت راست خود بچرخیم تا بتوانیم روبه قبله بیاستیم و همینطور شمال دقیقا بالا و پایین نقشه های پلان های معماری خانه های سنتی ما این گونه است چونکه به تجربه فهمیدند بهترین زاویه خورشید در طول چهارفصل در اصفهان با چنین زاویه ای در واقع فراهم می شود که اسمش را orientation یا همان جهت گیری است و در اصفهان خانه ها بر طبق این جهت ایجاد می شود.
عطریان ادامه می دهد: ما در تابستان احتیاج به نور خورشید نداریم اما در زمستان احتیاج به نور خورشید داریم پس جبهه جنوبی در واقع یکی از مهم ترین جبهه های مناطق مسکونی می شود چونکه تابش خورشید در تابستان تقریبا به خط عمود نزدیک تر است و خورشید به عمق فضا نفوذ پیدا نمی کند اما در زمستان زاویه تابش خورشید بگونه ای است که پرتو خورشید به عمق فضاهای مسکونی نفوذ پیدا می کند نهایتا می توانیم در زمستان از گرمای خورشید استفاده نماییم و در تابستان گرمای کمتری را دریافت نماییم.
وی یادآور می شود: ما در خانه های ایرانی چهار جبهه داریم که با حیاط مرکزی در واقع به هم متصل می شود جبهه جنوبی که در اصطلاح به آن می گویند «زمستان نشین» که با زمستان های گرم و مطلوب دارد چونکه نور خورشید به شکل کامل در اصلاح تا وسط اتاق ها می تابد و گرمای خیلی خوبی را از راه پنجره های درب های اورسی، سه دری ها، پنج دری ها و هفت دری ها وارد می نماید پس جداره جنوبی زمستان نشین است و برخلاف آن جداره شمالی، جداره تابستان نشین است و یک کوچ های در اصلاح درون خانگی برقرار بوده است که در فصول سرد در جداره جنوبی و در فصول گرم در جداره شمالی بیشتر زندگی می کردند از طرفی لایه های خدماتی خانه همچون مطبخ، سرویس بهداشتی و غیره را در جداره های غربی و شرقی جانمایی می کردند که در واقع ممانعت گرمایی و سرمایی نداشته باشد.
این مدرس دانشگاه تصریح می کند: یکی از موضوعات مهمی که در اقلیم گرم و خشک مهم می باشد استفاده از مصالح مناسب برای ذخیره سازی انرژی یا بهتر است عنوان کنم اینرسی حرارتی مصالح داریم که مصالح چگونه در مقابل حرارت یا سرما از خودشان واکنش می دهند و به چه اندازه می توانند انرژی و بسته های انرژی را در خودشان چگونه و به چه مقدار ذخیره کنند
وی ادامه می دهد: این ذخیره سازی در مصالح خیلی مهم است و همان گونه که می دانیم مصالح در اقلیم گرم و خشک خشت یا آجر است که با تزئیناتی مثل گچ یا کاه گل پوشانده می شود. لایه های مختلفی که گفتم ازلحاظ ذخیره سازی یا همان اینرسی حرارتی در علم امروز، می شود گفت متوسط رو به بالا است و مصالح فی ما بعد ما و در دسترس هستند پس درنتیجه این مصالح بخصوص در زمستان و در طول روز گرمای خورشید را به جذب خود می کنند و در طول شب این گرما را پس می دهند و این پس دادن باعث گرم شدن جداره های در طول زمستان مورداستفاده قرار می گیرد و در تابستان غالباً سایه اندازهای ما و درخت هایی که در حیاط ها هستند و یا در واقع پوشش های گنبدی شکل در سقف های خانه خیلی مؤثر هستند که تابش خورشید به جداره کمتر اتفاق بیافتد و درنهایت ذخیره گرمایی مصالح کمتر از آن استفاده بشود.
ناچیز بودن بهای مصرف انرژی در کشور تنها عامل فراموشی معماری خانه های ایرانی
عطریان در رابطه با فراموشی این خرد مهم در معماری امروز می گوید: انسان به دنبال راحتی است وقتی می توانیم با یک دکمه سرمایش را فراهم نماییم دیگر به دنبال دردسر کوچ از فضا به فضای دیگر خانه نیستیم پس این آسایش هم برای انسان مهم می باشد و معماری معاصر هم برگرفته از این فضاهای آسایش ساز است بخصوص با تکنولوژی های روز می توانیم آسایش های بهتری را با کیفیت بیشتر فراهم نماییم پس مسلم است که معماری معاصر به این نوع معماری و تغییرت اقلیمی در ساخت خانه ها و ساختمان های اداری کم اهمیت باشد.
وی اظهار می کند: در کشور ما هم خوشبختانه چند سالی است که مساله انرژی بخصوص انرژی های تجدید پذیر مثل انرژی باد، خورشید و … تبدیل به مبحث جدی شده است و یکی از مباحث مهم مقررات ملی ساختمان مبحث ۱۹ یا فصل مصرف انرژی است، این مبحث ۱۹ آهسته آهسته در کل کشور تبدیل به یکی از الزامات اصلی طراحی ساختمان مسکونی و یا انواع ساختمان ها می شود و برخی از ساختمان ها به این سمت حرکت کرده اند درجه مصرف کم انرژی را برای خود بعنوان یک امتیاز ویژه دریافت کنند و آهسته آهسته معماری ما به سمت معماری انرژی کم مصرف درحال حرکت بوده و این یکی از الزامات جامعه کنونی ما است.
این معمار تاکید می کند: در کشور ما انرژی ناچیز قیمت است و وقتی انرژی کمیاب شود و یا قیمت آن افزایش پیدا کند هر عقل سلیمی به سمت این مساله حرکت می کند که ساختمان ها به سمت انرژی های پاک و یا معماری سبز سوق پیدا کند طبیعی است وقتی انرژی قیمتش ناچیز باشد کارفرما به سمتی در ساخت وساز حرکت می کند که بهای مصرف این انرژی ناچیز را بپردازد تا این که بخواهد برای ساختمان هزینه بکند که درصد مصرف انرژی آن کم باشد در آینده مصرف انرژی برای ما هم همچون سایر کشورهای دنیا تغییر پیدا می کند ساختمان های ما هم مجبور هستند به این سمت حرکت کنند.
فراموشی رویکرد معماری خانه های ایرانی در عصر حاضر
فریدون فراهانی، معمار و مدرس دانشگاه می گوید: خردورزی در معماری یعنی همان گونه که در تابستان با استفاده از دست، سایه بان یا کلاه، خویش را از آزار و صدمه آفتاب می رهانیم، این ترفندها را در مقیاس بزرگ هم به وسیله معماری به کار ببریم، اما امروز چنین نگاهی وجود ندارد و دیده شده است که خانه ای در منطقه گرمسیر ساخته اند که به سمت آفتاب سینه سپر کرده است و هیچ تمهیداتی برای جلوگیری از آزار آفتاب در آن اندیشیده نشده است.
وی ادامه می دهد: در معماری گذشته ایران، جهت گیری بناها، رنگ و پوشش، استفاده از مصالح بنا، حیاط مرکزی و عناصر موجود در آن مانند حوض در مناطق کویری یا مثنی در کرانه های خلیج فارس، تناسب و جایگیری پنجره ها به منظور تأمین نور و جریان هوا بسیار هوشمندانه بود؛ در واقع معضل اصلی اقلیم هر منطقه با استفاده از معماری برطرف می شد و هدف، استفاده بهتر از زمین و رویکرد اقتصادی نبود.
این معمار تصریح می کند: مقایسه بازار اصفهان و تبریز نشان داده است که چگونه با استفاده از قوانین ساده فیزیک در معماری میتوان سازگاری بنا با اقلیم را رقم زد. ارتفاع سقف بازار اصفهان، به علت گرمای هوا بلند است، چونکه سبب می شود هوای گرم به بالای ساختمان منتقل شود و هوای سطح زمین حتی در اوج گرما هم خنک باشد. بر همین اساس، سقف بازار تبریز برای مقابله با سرمای هوا کوتاه در نظر گرفته شده است. جدا از این، بام های گنبدی بازار اصفهان سبب می شود همواره بخش زیادی از بام در سایه باشد و این موضوع به خنک تر شدن هوای داخل بازار کمک می نماید. استفاده از مصالح مناسب هر منطقه و ایجاد فضاهایی مثل حوض خانه و سرداب در کویر و بازشوها در سواحل خلیج فارس هم مبین نگرش اقلیمی در معماری سنتی ایران است.
نبود حمایت نظام ساخت وساز کنونی کشور از کاربرد اندام های معماری سنتی ایران
وی تاکید می کند: نظام ساخت وساز کنونی کشور از کاربرد اندام های معماری سنتی ایران در خانه های امروزی حمایت نمی کند، اما میتوان دست کم بعنوان اولین قدم، کولرها را از بالای بام به داخل منزل ببریم. چونکه ایجاد کولر روی پشت بام هم نمای ناخوشایندی دارد، هم سبب فرسودگی و از بین رفتن زودهنگام کولر می شود و هم مصرف انرژی و آب و برق بسیار بالایی دارد. میتوان با تشکیل اتاق کوچکی مانند انباری در هر واحد، کولر را به درون خانه آورد و این گونه علاوه بر رفع مضرات مورد اشاره، سرویس دهی و تعمیر کولر هم آسان تر خواهد بود.
فراهانی ادامه می دهد: از راه ایوان هم میتوان چیزی شبیه به بادگیر را در آپارتمان ایجاد کرد؛ البته باید امکان باز و بسته شدن دریچه را برای آن اعمال نماییم که در فصل سرما و موقع گردوخاک دریچه بادگیر بسته شود. درمجموع نمی توان بادگیر به شکل کاربردی سنتی برای خانه های امروزی اجرا کرد، اما میتوان به جای لابی، فضای همگانی ساختمان را از راه بادگیر خنک کرد و این خنک شدن به طورقطع در دمای تمام ساختمان تاثیر خواهد گذاشت.
وی می افزاید: علاوه بر بادگیر، خیلی از اندام های معماری سنتی را میتوان در خانه های امروزی ایجاد کرد. برای مثال هیچ دلیلی برای حذف ایوان از معماری امروز وجود ندارد و می توانیم به جای تراس کوچک، ایوانی با منظر زیبا داشته باشیم و بدین ترتیب رفته رفته ایوان را حفظ و وارد خانه های نوین نماییم چونکه هویت ایرانی ایوان به قدری فراگیر است که حتی اعراب هم آنرا بانام ایرانی «ایوان» می شناسند.
فراهانی اظهار می کند: میتوان فضایی همچون حوض خانه در معماری قدیم را در آپارتمان بیشتر از ۱۰۰ متر ایجاد کرد یا با تشکیل اختلاف ارتفاع و سایر ترفندهای معماری، فضای خنک تری در همکف ایجاد کرد. برای همه این موارد، ضرورتی ندارد فضا حتما سنتی باشد، بلکه میتوان در طرح نوین هم چنین کاربردهایی را ایجاد کرد. نگاه به معماری سنتی، فقط ظاهر زیبا نیست بلکه میتوان با این سبک، بر کیفیت فضا بیفزاییم.
آنچه از صحبت های کارشناسان میتوان نتیجه گرفت اینست که در وهله اول پایین بودن قیمت مصرف انرژی عمال اصلی بوده که در معماری امروزه دیگر همچون معماری گذشته به اقیلم آن منطقه یا شهر توجه نشود، هرچند طی سالهای اخیر توجه به این امر و کاهش مصرف انرژی بعنوان یک سیاست کلی دنبال می شود، اما تا جایی که این مهم بعنوان یک سیاست کلی و مهم در قوانین معماری و شهرسازی دنبال و پیگیری نشود، همچنان شاهد ساخت وساز خانه هایی هستند که علاوه بر اتلاف انرژی در مقابل تغییرات اقلیمی همچون گرمای تابستان برای ساکنین خود ناکارآمد بوده و درنهایت افزایش مصرف انرژی را به همراه دارد.
منبع: faraja.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب