بررسی عملكردها نشان می دهد؛
پژوهشگاه مغز متفکر وزارت میراث فرهنگی نیست
به گزارش فراجا، بررسی عملکرد پژوهشگاه میراث فرهنگی نشان داده است که تغییرات ساختاری این مرکز سبب شده ؛ کارکردهای مطلوب اولیه از این دستگاه حاصل نشود و بازوی فعال و مغز متمرکز وزارت میراث فرهنگی نباشد.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به استناد مجوز شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم تحقیقات و فناوری در سال ۸۳ وابسته به وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کسب مجوز کرد. اساسنامه این مرکز در سال ۱۳۸۴ به تصویب شورای مذکور رسید و در آخرین اصلاحیه در سال ۱۳۹۴ به تصویب هیئت امنا رسید.
اهداف این پژوهشگاه برپایه ماده یک اساسنامه به پژوهش های در رابطه با شناخت سیر تکوین تاریخی و تحولات فرهنگ ایران زمین، گسترش پژوهش های میراث فرهنگی و گردشگری به منظور کمک به وفاق ملی و تفاهم بین ملت ها و صلح و آسایش جهانی و ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای فعالیتهای پژوهشی و توسعه فناوری و نوآوری در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری تمرکز دارد.
با توجه به جایگاه حاکمیتی و با اهمیت پژوهشگاه در حوزه های میراث فرهنگی و گردشگری، مرکز پژوهش های مجلس عملکرد این نهاد را نسبت به اسناد بالادستی فرهنگی مورد بررسی قرار داد و دو سند نقشه جامع علمی کشور و نقشه مهندسی فرهنگی دارای گزاره های در رابطه با اساسنامه پژوهشگاه را در اختیار قرار داده تا امکان ارزیابی عملکرد و عرضه ارزیابی را فراهم آورد.
بر این اساس مشخص شد که از مجموع اهداف تعریف شده در اسناد بالادستی، یک مورد عدم تحقق (حدود ۱۴ درصد)، پنج مورد در فرآیند (حدود ۷۲ درصد) و یک مورد محقق شده مشروط (حدود ۱۴ درصد) گزارش شده است. به سبب عدم تمرکز منابع، فقدان برنامه محوری و سلیقه های مدیریتی متفاوت، بخش مهمی از اقدام های پژوهشگاه در فرآیند باقی مانده است.
مهم ترین محصولات قابل تولید پژوهشگاه بعنوان نقشه و اطلس ملی در حوزه های باستان شناسی، زبان و گویش و مردم شناسی که در جایگاه «در فرایند» قرار گرفته است، باید با سازوکاری منسجم و برنامه محور به نتیجه برسد، چونکه سند بالادستی سایر اقدام های توسعه در کشور خواهد بود. عدم توفیق در عرضه کامل و جامع این اسناد_ به غیراز ملاحظات در ارتباط با زمان بر بودن و وابستگی به بودجه بالا_ به سبب توقف پروژه ها در طول زمان، عدم استفاده از رویه فنی ثابت در دوره های مختلف تولید محتوا و همینطور عدم بهره برداری از تکنولوژی های به روز برای سرعت بخشیدن به فعالیتهای اجرایی می باشد.
حدود ۱۴ درصد دیگر از اهداف به صورت مشروط محقق شده است که به صورت نمونه میتوان به مطالعات حول دفاع مقدس اشاره نمود. هرچند دراین باره برگزاری نشست ها، انتشار کتاب و تعریف طرح گزارش شده است اما ظرفیت های قابل استفاده برای مرمت و احیای اشیای موزه ای در رابطه با دفاع مقدس و جنگ تحمیلی به کار گرفته نشده است.
همچنین بررسی ارتباطات بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نشان داده است که تنها دو رابطه با موزه ها و نهادهای توسعه ای دارای وضعیت مطلوبی است. ارتباط با موزه ها به سطح محلی و شهر تهران خلاصه شده است و دلیل عملکرد مطلوب آن نیاز دو طرف به خدمات و فعالیتهای قابل استفاده می باشد. نهادهای توسعه هم به سبب اجبار قانونی و نیازهای اجرایی با این مرکز همکاری می کنند.
ارتباط با موزه ها در پژوهشگاه میراث فرهنگی به سطح محلی و شهر تهران خلاصه شده است
در حال حاضر به سبب تغییرات حادث شده بر ساختار و تشکیلات پژوهشگاه در دهه های اخیر تعاملات پژوهشی با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سطح مطلوب ارزیابی نمی گردد.
این ارتباط در سطح استانی هم با ادارات کل استانی وزارت مذکور برقرار نیست و در خیلی از موارد (مثل انجام پروژه های مشترک، عرضه خدمات مشاوره ای و عرضه خدمات آزمایشگاهی) به صورت مزایده ای یا استانی صورت می گیرد.
تعامل با دانشگاه ها و نهادهای پژوهشی هم ماهیتاً از نوع هم افزا و استفاده از ظرفیت های بالقوه نیست و عموماً مبتنی بر فردمحوری و تعاملات شخصی صورت گرفته است. ازاین رو به نظر می آید ارتباط پژوهشگاه با نهادهای ذی ربط مطلوب نمی باشد و در سطح محلی، وابسته به فرد و بر اساس الزامات و اجبارهای قانون جاری است نه خلاقیت ها و مزیت های دو و چندجانبه.
بودجه و هزینه های پژوهشگاه
پژوهشگاه به صورت سالیانه و مستمر از ردیف بودجه دولتی برخوردار می باشد که یک امتیاز به حساب می آید اما هرساله این بودجه به سبب عدم توجیه تصمیم گیران نسبت به ماهیت پژوهشگاه متناسب با اهداف و وظایف پژوهشگاه افزایش نیافته است. درعین حال اطمینان خاطر از وجود همین ردیف بودجه سبب شده پژوهشگاه انگیزه چندانی برای عقد قراردادهای پروژه ای با خارج پژوهشگاه نداشته باشند، چونکه درهرحال با اندکی نوسان اعتبارات هزینه ای (حقوق و مزایا) بدون توجه با سطح عملکردی آنها تخصیص می یابد. این در حالیست که یکی از روش های پویاسازی اعضای هیئت علمی در سایر کشورها، منوط کردن بخشی از حقوق آنها به ارتباط با صنعت و حل مسائل اجرایی می باشد.
اختیارات و مجوزهای ویژه
مطابق ماده (۱۱) قانون در رابطه با حفظ آثار ملی مصوب ۱۳۰۹، حفر اراضی و کاوش برای استخراج آثار ملی منحصراً حق دولت می باشد و دولت مختار است که به این حق مستقیماً عمل کند یا به مؤسسات علمی یا به اشخاص یا شرکت ها واگذار نماید واگذاری این حق از سوی دولت به باعث اجازه نامه مخصوص باید باشد که محل کاوش و حدود و مدت آنرا تعیین کند و هم دولت حق دارد در هر مکان که آثار و علائمی ببیند و مقتضی بداند برای کشف و تعیین نوع و کیفیات آثار ملی اقدام های اکتشافیه کند. این مجوز هم اکنون از سوی وزیر به رئیس پژوهشگاه واگذار شده است.
پژوهشگاه با داشتن اختیار صدور مجوزهای حفاری و دیرینه شناسی -به عنوان یک مجوز حاکمیتی- دارای تکلیف قانونی و جایگاه حاکمیتی است. این مجوز در اختیار پژوهشگاهی است که همه باستان شناسان ایران را نمایندگی نمی کند و مبتنی بر شرایط یا دیدگاه های حاکم بر آن، صدور یا عدم صدور مجوز برای افراد یا گروههای خاص را متأثر می کند.
این مجوز در بعضی موارد می تواند انحصار در پژوهشگاه ایجاد نماید و باعث شود روابط بر ضوابط غلبه کند. در دوره هایی از مدیریت پژوهشکده باستان شناسی، باستان شناسان غیرشاغل در پژوهشکده دیرینه شناسی برای انجام کاوش از فرصت برابر با باستان شناسان شاغل در پژوهشکده مذکور برخوردار نبوده اند. این مورد ضرورت تدوین سازوکاری برای کاهش تعارض منافع در مورد مجوز کاوش و حفاری تحقیقاتی و مطالعاتی را مشخص می کند.
همچنین هیئت وزیران همه وزارت خانه ها، سازمان ها و مؤسسات دولتی مکلفند پیش از اجرای پروژه های عمرانی و در مرحله امکان سنجی و مکان یابی نسبت به مطالعات فرهنگی -تاریخی (میراث فرهنگی) اقدامات لازم را صورت دهند. ضمناً سازمان برنامه و بودجه مکلف است تا بودجه مورد نیاز این پروژه ها را تأمین کند. ازآنجاکه در حوزه میراث فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری عموماً مسئولیت این بخش را برعهده دارد، پروژه هایی با عنوان نجات بخشی تعریف و اجرا می کند.
انحراف پژوهشکده باستان شناسی
متأسفانه برخلاف مصوبه مذکور و روند جاری کشورهای جهان، درخواست مطالعه نجات بخشی توسط دستگاه ها عموماً در مرحله پیش از بهره برداری صورت می گیرد. پژوهشگاه در این موارد – بعنوان محل درآمدی- عموماً هم بعنوان متولی و هم بعنوان مجری، در این پروژه ها نقش آفرینی می کند و معمولا مجوز مطالعه با همکاری کارشناسان و اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صورت می گیرد. این مورد سبب شده تا پژوهشکده دیرینه شناسی در مورد مطالعات نجات بخشی (مثلاً در حوزه سدها) گرفتار انحراف شود و از جایگاه نظارتی عدول کند.
بنابراین به جای برون سپاری مطالعات نجات بخشی بعضاً در جایگاه مجری هم ایفای نقش می کند. برای پرهیز از موقعیت تعارض (اتحاد ناظر - مجری) از ظرفیت کارشناسان خارج از پژوهشگاه، بهره برداری هدفمند صورت گیرد.
پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور بعنوان پژوهشگاه تخصصی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری باید بازوی فعال و مغز متفکر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باشد و این که چنین کارکردی نداشته است، مورد بررسی قرار گرفت. ادغام ها در حوزه های فعالیتی و همینطور تغییرات ساختاری در طول زمان سبب شده تا کارکردهای مطلوب اولیه از این دستگاه حاصل نشود، چونکه ماهیت فعلی پژوهشگاه با آنچه در بدو تأسیس مدنظر قرار داشت، متفاوت می باشد.
همچنین مبحث تحقیق و توسعه در حوزه میراث فرهنگی به سبب فعالیتهای محوری حفاظت، پژوهش و معرفی باید به صورت همگام و همراه با بخش اجرایی وزارت خانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی صورت گیرد و جدایی گزینی از بدنه اجرایی، کارکرد پژوهشگاه را با خطر مواجه کرده است.
شواهد از آن حکایت می کند که حدود ۲۷ درصد اهداف تعریف شده در اساسنامه و حدود ۸۵ درصد اهداف مدنظر اسناد بالادستی محقق نشده است. همینطور مناسبات با دستگاههای همکار به صورت غیرکارآمد و نیازمند بازسازی است و فردمحوری و سلایق شخصی عامل اصلی ارتباطات خارج سازمانی بشمار می رود.
بنابراین مسائل راهبردی ذیل بعنوان کلیدی ترین موارد مسبب وضعیت فعلی شناسایی می شود:
فقدان سند استراتژیک و برنامه مشخصی که اقدام ها و فعالیتهای پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری را مبتنی بر آن راهبری و مورد سنجش قرار داد نیازمند اقدام عاجل است. با عنایت به وظایف و اختیارات تعریف شده برای این پژوهشگاه، نبود چنین سند بالادستی مساله محوری که باعث پاسخ های برنامه محور در برابر تمام ذی نفعان در رابطه با پژوهشگاه شود صدمه جدی بشمار می رود.
عدم بهره گیری از ظرفیت های مدیریت هیئت امنایی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری سبب شده تا بخش مهمی از مشکلات کلیدی این پژوهشگاه بدون چاره باقی بماند.
در ارزیابی عملکرد پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که توسط دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهشها تهیه شده؛ افراد مختلفی بعنوان ناظران داخلی و خارجی مرکز در تدوین آن دخالت داشته اند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب