یك پژوهشگر تاریخ:
یلدا جشن مهرورزی، صلح و دوستی جهانی است
به گزارش فراجا، خراسان رضوی یک پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: یلدا جشن مهرورزی، صلح و دوستی جهانی است که بصورت همگانی و غیررسمی در خانواده های ایرانی و برخی دیگر از کشورها، از هر قشر و با هر دین و مذهب انجام می شود.
علی صفرنژاد در گفت و گو با ایسنا درباب شب یلدا و نامگذاری این شب به نام ترویج مهمانی و پیوند با خویشان اظهار داشت: یلدا، هم ریشه با ولادت، شب میلاد ایزد میترا (مهر)، مهم ترین ایزد روشنایی در باور مردمان هندوایرانی (آریایی) بوده است. آیین مهرپرستی (میتراییسم) در ژرف ساخت و روساخت خیلی از باورهای مردمان جهان وارد شده است و آن آیین مسیح که به میانجی روم در جهان رواج یافته و تا حد زیادی متأثر از میتراییسم است و حاصل تطبیق داده شدن عیسی و میترا بر هم در سرزمین روم است.
وی اضافه کرد: میترا بزرگ ترین ایزد روشنایی هندوایرانی و بزرگ ترین ایزد ایرانی قبل از آمدن زرتشت بود. هند و اروپاییان خصوصاً هند و ایرانیان به جهت آنکه در گذشته های بسیار دور از سرزمین های سرد برخاسته اند، همیشه خداوند را در قالب روشنایی و گرما می پنداشتند و بیش تر و بزرگ تر ایزدانشان از جنس روشنایی بودند. اما میترای هندوایرانی در بین همه ایزدان هندواروپایی، درخشش، نیرو و معنای افزون تر داشت و به همین سبب از هند و ایرانیان به دیگر تبارهای هند و اروپایی سرایت یافت و از آنجا به باورها و آیین های بیش تر مردمان جهان وارد شد؛ در هرجا به نامی خوانده شد، اما خویش کاری اش ثابت ماند.
این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: جوهره میتراییسم (آیین مهر)، ستایش روشنایی، پایبندی به پیمان، دستگیری از ناتوانان و زیستن بر روش جوانمردی است و ایرانیان این همه را «مهربانی» نامیده اند. افزون بر آنکه همه ایرانیان، آیین مهر را رعایت می کردند، شهسواران ایرانی به طرز ویژه پایبند پیمان و جوانمردی و در پی پشتیبانی از ناتوانان بودند و نام، یاد و شیوه زندگانی آنان چون به مغرب زمین رفت در دوران باستان متأخر و قرون میانه، در پیکره طبقه «شوالیه» و آیین های شوالیه گری ادامه یافت و در دوران اسلامی در قالب گروه ها و فرقه های اخیان، فتیان و عیاران آشکار شد.
وی افزود: بدین سبب شب یلدا که شب زایش بزرگ ترین ایزد روشنایی یعنی میتراست، شب نخست ماهی است که به گرامیداشت شروع باردیگر روشنایی ماه دی نام گرفته است؛ برای اینکه در شب یلدا، دراز آهنگی شب متوقف می شود و روز به نیرو می شود و دی نیز از ایزدان روشنایی است و از میان تجلیات خداوند یکتا، دی از آن تجلی هاست که کم ترین فاصله را با ذات خداوند دارند.
ماه دی، سرآغاز نیرو گرفتن روشنایی است
صفرنژاد اشاره کرد: ماه دی که با یلدا شروع می شود و سرآغاز نیرو گرفتن روشنایی است، مهم ترین معنای زندگانی در نزد آریاییان است و احتمالاً عظیم ترین مقام را در بین ماه ها داشته و بسا که شروع حقیقی سال آریاییان نیز بوده باشد.
وی افزود: جشن یلدا، جشن زایش مهر است و هزاران سال پیش، ایرانیان دریافته بودند که از شروع دی ماه روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاه تر می شود و خورشید هر روز بیش تر در آسمان می ماند و نور و گرمی می پراکند. از این روی در آخر آخرین شب پاییز و سپیده دم اولین روز زمستان، برآمدن «نخستین پرتوهای خورشید تابان» را که «مهر» می نامیدند به عنوان لحظه «زایش مهر» جشن می گرفتند که بعدها جشن «یلدا» و یا جشن «شب چله» نامیده شد و تا امروز باقی مانده است.
این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: یلدا واژه ای سُریانی و به مفهوم «زاده شدن» است که توسط مسیحیان سُریانی به ایران آورده و ماندگار شد. ایرانیان از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه (جشن سده ) را که ۴۰ روز است «چله بزرگ» و از دهم بهمن ماه تا بیستم اسفند ماه را نیز «چله کوچک» می نامند، برای اینکه در این ۴۰ روز دوم یا چله کوچک از شدت سرما نسبت به چله بزرگ کاسته شده است.
وی اظهار داشت: شب یلدا، بلندترین شب سال است و می دانیم که زمین در اول دی ماه هر سال به نقطه انقلاب زمستانی خود می رسد. نقطه ای که در آن ناظران نیم کره شمالی دارای کوتاه ترین روز و بلندترین شب سال بوده و برعکس در نیم کره جنوبی بلندترین روز سال اتفاق می افتد. اما باید توجه داشت که در این شب همه ناظران نیم کره شمالی دارای طول شب یکسان نیستند. در استوا طول شب و روز برابر و هر یک مساوی با ۱۲ ساعت است و هرچه به طرف قطب می رویم طول شب یلدا بیشتر می شود.
یلدا، یک جشن خانوادگی است
صفرنژاد درباب آداب و رسوم شب یلدا، اشاره کرد: جشن یلدا نیز مانند دیگر جشن های ایرانی یک جشن خانوادگی است. در این جشن بیشتر خانواده های ایرانی با هر دین و مذهب، در پرتو نور ( آتش یا شمع یا نور چراغ ) به شادی می پردازند و سفره ای پهن می کنند و غذاهای ویژه ای را بر آن می نهند. این خوراکی ها را در بیشتر نواحی «شب چَره» می نامند و بطور معمول شامل هفت نوع میوه و آجیل هفت مغز است. البته گاهی شمار آنها از هفت نوع بیشتر می شود و افزون بر آن انواع شیرینی سنتی و غیرسنتی نیز تهیه می شود.
وی اضافه کرد: شور و شوق مردم برای خرید غذاهای ویژه شب یلدا را از چند روز زودتر خصوصاً در ایام ۲۹ و ۳۰ آذرماه، در بازارها و فروشگاه های میوه و آجیل می توان دید. بطور معمول این خریدها تا پاسی از شب نیز ادامه دارد و در آخرین لحظه ها نیز افرادی را می بینیم که از سرکار برگشته و میوه های شب یلدا را خریداری نموده و به خانه می برند. از میوهای ویژه شب یلدا هندوانه، انار و انگور است و در کنار آنها از میوه های تابستانی دیگر مانند سیب، خربزه، خیار و گاهی بِه استفاده می نمایند. در بین میوه های شب یلدا، هندوانه اهمیت بیشتری دارد.
این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: محققان براین باورند که خوردن هندوانه و انار در این شب معنایی رمزگونه در خود نهفته دارد و هندوانه و انار سرخ و گرد نمادی از گرمای مهر در شب سرد زمستان هستند. شب چَره یلدا همین طور شامل دانه هایی مانند گندم، شاهدانه، برنجک و نخود بوداده و آجیل هایی مانند تخمه هندوانه، کدو، تخمه آفتابگردان، بادام، پسته، فندق و گردو است که در کنار آن از میوه های خشک یا خشکبار همچون سنجد سرخ، کشمش، انجیر خشکه، برگه زردآلو و توت خشکه استفاده می شود.
وی بیان کرد: بطور معمول برای شب یلدا شام ویژه ای تهیه نمی شود و تهیه شام بستگی به وضع اقتصادی و نوع تغذیه خانواده دارد. در بیشتر خانواه ها در شب یلدا بعد از خوردن شام برای شب نشینی یا شب زنده داری به خانه خویشاوند بزرگتر می روند. پهن کردن سفره ای از غذاهای مختلف ریشه در یکی از مراسم آیین مهر دارد که «بزم مهر» یا مهمانی مهر نام داشت.
صفرنژاد افزود: در این مراسم سفره ای آیینی پهن می شد و پیروان مهر به نشانه همسانی، برابری و استواری در پیمان با همدیگر و با خداوند با یکدیگر همسفره و هم پیاله می شدند و به خوردن گوشت گاو و بعدها نان مقدس درَونَ و نوشیدن آشامیدنی مقدس هَومَ می پرداختند. پهن کردن این سفره آیینی هنوز نیز در بین زرتشتیان با نام «میَزد» متداول می باشد که بر آن خوراکی هایی مانند نان، سیروگ (نوعی نان روغنی)، انواع میوه، شیرینی و آجیل لُرک که مخلوطی از مغز پسته، بادام، گردو، فندق، کشمش سبز، برگه زردآلو، خرما خشکه و چند نمونه خشکبار دیگر است، می نهند و بعد از نیایش، خوراکی ها بین حاضران پخش و آنها به نشانه تبرک از آنها می خورند.
وی بیان کرد: معمول این بود که هندوانه شب یلدا را به روشی خاص می کاشتند و پرورش می دادند که بتوان آنرا دیرتر برداشت کرد؛ بدین معنا تلاش می شد میوه هندوانه تا حد ممکن زمانی طولانی تر متصل به ساقه بماند و بطور طبیعی سالم تر بماند. بعد هم هندوانه های بهتر را در بین کاه نگهداری می کردند تا شب یلدا پای سفره شب نشینی برود.
این پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: معلوم است در دوره قاجار و حتی بعد از آن، این هندوانه عزیزکرده و پُرزحمت برای همه مهیا نبود و نمونه اش این که در کتاب «خاطرات عین السلطنه» که خودش از شاهزادگان قاجاری بود چنین آمده است «هوا بعد از برف یکی دو شب سرد کرد... دیشب که شب چله بزرگ است، ایرانیها معمول دارند هندوانه بخورند، این تهیه را نداشتیم. اتفاقا... [یک نفر] محض گرفتن مبلغی پول و یک خروار غله یک دانه [هندوانه] آورد که ما فال فال کرده به همه چشاندیم تا معمول ترک نشده باشد [رسم معمول انجام شده باشد]».
وی اضافه کرد: نکته دیگر این که ایرانیها برای شب یلدا بنا به سنت باستانی، خرید نمی کردند و چنانکه نصرالله حدادی مورخ و تهران شناس معاصر می گوید «هیچ خوراکی از بازار خریداری نمی شد. بطور معمول همه را زنان خانواده در طول سال جمع آوری می کردند. در شب یلدا میهمان ها نیز با خود خوراکی می آوردند، اما بیشتر میزبان تهیه شب چَره تنقلات شب نشینی را بر عهده می گرفت. گردو، بادام، تخمه هندوانه، خربزه، مغز هسته زردآلو، کشمش، سنجد، کنجد، توت خشک و بذرک نیز از غذاهای روی کرسی بود».
صفرنژاد عنوان کرد: خوردنی های سفره شب یلدا، مانند غذاهای پای سفره هفت سین، طبیعت گرم را می توانند سرد و طبیعت سرد خودرا گرم بکنند. به این صورت که اگر از گرمی مزاج رنج می برند هندوانه و انار و اگر از سردی ناراحت می شوند، توت، کشمش، خرما و مانند آن بخورند.
وی افزود: یکی دیگر از رسوم شب یلدا که در بیشتر خانواده های ایرانی متداول می باشد، بردن شب چله ای یا هدایای ویژه شب چله برای نوعروسان و تازه دامادان است. بطور معمول در خانواده هایی که بتازگی بین یک زوج جوان خطبه عقد خوانده شده اما هنور زندگی مشترک را بصورت رسمی شروع نکرده اند، در شب چله مادر داماد به همراه مجموعه ای از غذاهای ویژه شب یلدا که با ذوق و سلیقه خاصی آراسته شده اند، هدایای دیگری مانند لباس یا پارچه و طلا تهیه کرده و برای عروس می فرستند.
این پژوهشگر تاریخ اشاره کرد: این عمل بصورت متقابل از طرف مادر عروس نیز صورت می گیرد که البته زمان آن در بعضی مناطق یک شب پس از شب چله و در بیشتر مناطق اولین شب چله بعد از شروع زندگی مشترک زوج جوان در خانه بخت خواهد بود. در سده های اخیر فال گرفتن از کتاب حافظ نیز در شب یلدا و در بعضی از خانواده ها مرسوم شده است.
وی درباب ضرورت ثبت جهانی یلدا، عنوان کرد: «یلدا» جشن مهرورزی، صلح و دوستی جهانی است که بصورت همگانی و غیررسمی در خانواده های ایرانی و برخی دیگر از کشورها، از هر قشر و با هر دین و مذهب انجام می شود. یلدا جشنی است که در آن مردمان به انتظار سپیده دم و دریافت گرمای مهر تابان می نشینند و این گرمای زندگی بخش را که از طبیعت گرفته اند به همدیگر هدیه می دهند.
صفرنژاد اشاره کرد: نزدیک بودن زمان برگزاری جشن میلاد عیسی مسیح و جشن یلدا و مشابهت سنت های این آیین های زیبا نشان از همدلی همه مردمان زمین با هر دین و آیین است. پس شناسایی بهتر و ثبت این جشن کهنسال به عنوان میراث مشترک بشری ضمن این که می تواند آنرا به همه ملت های جهان بیشتر بشناساند، امکان حفظ ارزش های جهانی نهفته در این جشن و انتقال بهتر آنرا به نسل های بعدی بشر فراهم خواهد آورد.
منبع: فراجا
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب