گزارشی از شاخص ترین اثر تاریخی قاجار در خراسان شمالی؛
عمارت مفخم بجنورد را بیشتر بشناسید
فراجا: به گزارش فراجا، خراسان شمالی عمارت مفخم بزرگ ترین و شاخصترین اثر تاریخی دوره‌ی قاجار در استان خراسان شمالی است که در اوایل دهه‌ی 1300 هجری قمری به دستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، بعنوان محل سکونت وی و خانوادهاش ساخته شده است. این بنای مجلل در خیابان شریعتی شمالی بجنورد قرار گرفته، 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد.
به گزارش فراجا به نقل از ایسنا، نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجه با انواع فنون کاشی کاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرح ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است. مصالح به کار رفته در بنا، آجر با ملات گچ بوده و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است.
سرتاسر بنا با کاشی های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل های مختلف به رنگ های فیروزه ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده است.
نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرح های هندسی سده ۱۳ را به تماشا می گذارد. این بنای تاریخی با شماره ۹۵۲ در لیست آثار تاریخی به ثبت رسیده است. بنای عمارت مفخم بعد از مرمت و احیا به موزه بزرگ دیرینه شناسی و مردم شناسی استان تبدیل گشته است.
موزه های مردم شناسی همچون موزه های تاریخی هستند که در آن گوشه ای از فرهنگ اقوام و ملل یک منطقه را در قالب های آداب و رسوم، مشاغل سنتی و صنایع دستی به معرض نمایش گذاشته می شود. بخش مردم شناسی موزه از ۳ موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین ها تشکیل شده است. در ادامه این گزارش، محتوای هر یک از بخش های موزه مردم شناسی معرفی شده است.
زندگی روستایی
زندگی در هر منطقه ای باتوجه به شرایط اقلیمی و باورها و اعتقادات از تنوع و تبلور خاص برخوردارست که در قالب زندگی عشایری، روستایی و شهری قرار می گیرد. در این غرفه تلاش شده است که باتوجه به شرایط فوق، اشیاء و وسایل زندگی در رابطه با یک زندگی روستایی به نمایش درآید.
پوشاک
در شروع شکل گیری اجتماعات بشری در جامعه های پیشین، پوشاک فقط جنبه حفاظتی داشته و برای حفظ نمودن بدن انسان در مقابل عوامل طبیعی و اقلیمی به کار می رفته است. با توسعه کارهای اجتماعی و فرهنگی و شکل گیری باورها و عقاید در جوامع، پوشاک ارزش های نمادین به خود گرفته، در نتیجه این ارزش ها نقش مهم و برجسته ای در حفظ هویت اجتماعی و فرهنگی مردم جامعه ایفا کرده است. در این غرفه پوشاک اقوام محلی شامل فارس، تات، کرمانج، ترک و ترکمن در قالب مجسمه های تولید شده برمبنای مشخصات ظاهری همان قومیت به نمایش درآمدهاست.
موسیقی مقامی
موسیقی از شروع پیدایش هر قومی، همراه آن قوم به وجود آمده و بخش جدایی ناپذیری از هر فرهنگ را شکل می دهد که برمبنای باورها، اعتقادات و آداب ورسوم قومیت ها، متفاوت از یکدیگر است و در رنج و شادی ها همراه، همدل و همراز بوده است. آلات موسیقی در سطح استان از تنوع شایان توجهی برخوردار بوده و در این غرفه نمونه هایی از انواع آلات موسیقی همچون دوتار، کمانچه، قوشمه، دهل، سرنا و دایره به نمایش درآمده است.
طب سنتی
طب سنتی باتوجه به نقشی که در سلامتی جسم و روان انسان داشته، از دیرباز در زندگی بشر وجود داشته و تبلور و تکامل آنرا در حرفه عطاری می توان مشاهده کرد. درحقیقت عطارها نقش طبیب و عطاری ها نقش داروخانه امروزی را داشتند. خراسان شمالی به سبب قرار گرفتن در یک منطقه کوهستانی و منطقه بیابانی، دارای پوشش گیاهی منحصربه فرد است. این پوشش گیاهی سبب شده که یکی از غنی ترین مناطق درزمینه گیاهان داروئی باشد. همین طور این منطقه در ساخت انواع شربت ها، ادویه جات و عرقیات توانایی بالایی دارد.
صنایع دستی
صنایع دستی، روایتگر باورهای اقوام ساکن در خراسان شمالی است که در بافته های داری همچون گلیم، چارق، البسه محلی، نمدمالی، نساجی سنتی و... تبلور یافته و در حقیقت هویت تاریخی و فرهنگی آنها را بیان می کند. در غرفه صنایع دستی، نمونه هنرهای سنتی و صنایع دستی استان معرفی شده است.
چارق دوزی
چارق به صورتی پای افزار و کفش اطلاق می شود که از چرم ( به طور معمول به رنگ قرمز) تهیه شده و بعد از پوشیدن با ریسمان های ضخیم و بلندی به دور پا محکم می شود. چارق دارای نوکی برگشته است که با نخ های الوان بر روی آن زینت می شود. در گروه پاپوش های سنتی این منطقه، نوعی دمپایی زنانه به رنگ سبز فیروزه ای نیز وجود داشته که به نام «کُمُخت»(komokht) مشهور بوده است و نوع دیگری از دمپایی سنتی نیز که کاری ترکیبی از سنت و فن امروزی است تحت عنوان «گرجی» (gorjee) تولید می شود.
نساجی سنتی
«چادرشب» پارچه ایست با طرح ها و نقش هایی مختلف (چهارخانه و راهدار) که بر روی دستگاه نساجی ۲ ورودی و ۴ ورودی بافته می شود و دارای عرض متغیر (۴۰-۵۰ سانتیمتر) است که با حرکت وردها و جابجایی پدال ها به وسیله پاها و ایجاد دهانه کار و عبور ماکو بافته می شود. خراسان شمالی به عنوان یکی از خاستگاه های این هنر و سایر تولیدات نساجی سنتی (حوله، دستمال و سفره) مطرح است. چادرشب در کارگاه های خانگی تولید می شود و به طور معمول این هنر در یک خانواده از مادر به دختر به ارث می رسد و دختران در کنار مادران پارچه بافی می کنند.
نمدمالی
نمدمالی ازجمله مشاغل سنتی در تمام منطقه خراسان شمالی بوده که با کاهش تقاضا در این رشته از رونق آن کاسته شده و بصورت محدود و باهدف صنایع دستی تزیینی به انجام می رسد. مواد اولیه حرفه نمدمالی پشم حیوانات اهلی چهارپا (گوسفند و شتر) است که از متراکم نمودن توده های پشم و کرک در وضعیت مناسب و با ورز دادن پشم ایجاد می شود. از محصولات و فرآورده های نمدی می توان زیرانداز نمدی، کلاه نمدی و پوشش چوپانان موسوم به نمدچوخه که بصورت پالتو است را نام برد.
سفره های آیینی
در همه جشن ها و آیین ها، در جامعه ابتدایی یا متمدن، خوردن و نوشیدن قسمتی از آداب و رسوم جمع را تشکیل می دهد که اغلب در قالب سفره های آیینی تبلور پیدا می کند. تعدادی از سفره های آیینی به طور معمول جنبه رسمی داشته و در زمانه ای خاص و در بیشتر نقاط ایران برپا می گردد. از مهم ترین سفره های آیینی می توان به سفره های ملی ( هفت سین)، سفره های گذار( سفره آق قیون) و سفره های نذر اشاره نمود.
موزه باستان شناسی
موزه دیرینه شناسی خراسان شمالی که در طبقه فوقانی بنای عمارت مفخم قرارگرفته، دارای ۵ بخش اصلی است که متناسب با تقسیم بندی ادوار فرهنگی و گاه نگاری معیار باستان شناختی تحت عنوان بخش پیش ازتاریخ، بخش تاریخی، بخش اسلامی، بخش سکه و مُهر و بخش مرکز سفال ساماندهی و معرفی شده است. همین طور تالار جنوبی بنا که بزرگ ترین و اصلی ترین اتاق عمارت مفخم است تحت عنوان تالار همایش جهت برپائی نشست ها، دورسخنی ها و گردهمایی ها تجهیز شده است. این موزه با دارا بودن شاخص ترین بقایا و آثار برجای مانده از دوره های مختلف دیرینه شناسی منطقه، پذیرای بازدیدکنندگان و علاقه مندان به فرهنگ غنی استان خراسان شمالی است.
البته لازم به ذکر است که موزه دیرینه شناسی عمارت مفخم به سبب خساراتی که در زمین لرزه سال ۹۶ دید به سبب قطره چکانی بودن اعتبارات هنوز بازگشایی نشده و مرمت و مقاوم سازی آن در حال انجام می باشد. با اینحال خاصیت بخش های مختلف موزه دیرینه شناسی عمارت مفخم را در ادامه می خوانید:
بخش قبل از تاریخ
این دوران از شروع زندگی بشر تا قبل از اختراع خط و نوشتار (هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح) را در برمی گیرد. در خراسان شمالی پژوهش های اندکی برای شناخت دوران پیش ازتاریخ انجام شده اما باتوجه به نتایج اندک بررسی ها و جستجوهای انجام شده، همچون تپه های این استان می توان به تپه یام فاروج، تپه دوین، تپه ارگ نادری شیروان، تپه قلعه خان، تپه شهر آوا در مانه و سملقان، تپه حیدران، تپه پهلوان جاجرم، تپه دره امین آباد و تپه قمری اسفراین اشاره نمود. با انجام جستجوهای باستان شناختی تپه قلعه خان در سال ۱۳۸۵، مدارک بسیاری درباب حضور گسترده جوامع انسانی پیش ازتاریخ در منطقه دشت سملقان به دست آمده که برخی از یافته های دیرینه شناسی آن همچون بقایای تدفینی انسان های پیش ازتاریخ و ظروف سفالین مربوط به این دوره در منتهی الیهِ ضلع شرقی در معرض نمایش است.
بخش تاریخی
در متون و کتب، دوران تاریخی اصطلاحاً به دوران بعد از کشف خط و نگارش در زندگی بشر اطلاق می شود که این اتفاق در بین رودان (بین النهرین یا عراق امروزی) و ایران در اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد (۳۱۰۰ سال قبل از میلاد حضرت مسیح(ع)) به وقوع پیوست و در روند مطالعات دیرینه شناسی ایران منظور از دوران تاریخی، زمانی از ظهور شاهنشاهی ماد ( قرن ۷ پ. م) تا پایان شاهنشاهی ساسانیان ( قرن ۷ میلادی) است. از این دوره ها خصوصاً دوران اشکانی و ساسانی در منطقه شمال خراسان آثار و ابنیه زیادی بجا مانده که نشانگر اهمیت این منطقه در دوره های ذکرشده است.
قلعه صعلوک (سالوک) و منطقه «توی» اسفراین، قلعه ارگ بالا و ارگ آلمادوشن بجنورد، تپه بام و محوطه ویرانشهر فاروج، ارگ تاریخی قلعه خان و بنای تاریخی اسپاخو در مانه و سملقان، تپه بردبلند و محوطه حوض خرگوش جاجرم ازجمله مهم ترین آثار دوران تاریخی استان هستند.
بخش تاریخی که در ضلع شرقی تالار همایش قرار دارد؛ ظروف سفالی و اشیاء مختلف فلزی مربوط به این دوران را که اکثراً از جستجوهای دیرینه شناسی قلعه خان به دست آمده اند به معرض نمایش گذاشته است.
بخش اسلامی
دوران اسلامی از شروع فتح ایران توسط مسلمانان و ورود اسلام به ایران شروع می شود و به ۳ مرحله قرون اولیه اسلام (سده ۱ تا ۵ هجری قمری)، قرون میانه اسلامی (سده ۶ تا ۹ هجری قمری) و قرون متأخر اسلامی (سده های ۱۰ تا پایان حکومت قاجار) تقسیم می شود. در بخش اسلامی موزه نیز آثار و اشیاء این دوران در ۳ اتاق مجزای شرقی، مرکزی و غربی در ضلع شمالی بنای عمارت ساماندهی شده است. آثار چوبی نفیس همچون ضریح (صندوق) و چهار لنگه درب متعلق به بنای آرامگاه شیخ رشیدالدین محمد بیدوازی مربوط به دوران تیموری (۸۷۰ه. ق)، درب چوبی نفیس مقبره بش قارداش با قدمت قاجاری، ظروف سفالین لعاب دار زیبا و خمره های بزرگ سفالین و صراحی برنجی مرصع کاری شده زیبای دوره سلجوقی ازجمله مهم ترین اشیاء به نمایش درآمده اسلامی در این بخش است.
بخش سکه و مهر
با توجه به اهمیتی که سکه در امر مطالعات تاریخ تمدن هر کشور و منطقه دارد، در این موزه قسمت جداگانه ای در ضلع جنوبی بنا، برای نمایش سکه های باارزش اختصاص داده شده است. مهم ترین سکه های این بخش به دوران ساسانی و اوایل اسلام در منطقه شمال خراسان متعلق می باشد که عمدتا از حفاری های دیرینه شناسی منطقه به دست آمده و تعدادی هم به اموال بازیافته، اهدایی و یا حاصل از کشفیات اتفاقی است که به نمایش گذاشته شده است.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب